20 қарашада Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауы өтеді. Сайлау - ел өмірінің маңызды қоғамдық-саяси процестерінің бірі. Әрбір қазақстандық сайлауға қатыса отырып, прогрессивті азаматтық қоғам құруға өз үлесін қосады.

Алғаш рет дауыс беретін немесе сайлау кезінде шетелде жүргендер тарапынан "Өз учаскемізді қалай табамыз? Басқа бөлімшеде дауыс бере аламын ба?" деген сауалдар жиі қойылып жатады. Осы ретте Altaynews сайты сайлауға қатысты ең жиі қойылатын сұрақтарды жинақтап, олардың жауаптарын оқырман назарына ұсынып отыр.

Сайлау учаскесінің мекен-жайын қалай білуге болады?

Cайлау учаскелерін "ЖСН бойынша сайлау учаскесін іздеу" ақпараттық сервисі арқылы, сондай-ақ байланыс операторларының смс-тарату арқылы келіп түскен call-center қысқа нөмірі арқылы біле аласыз. Бұл ақпаратты учаскелік сайлау комиссиясынан тұрғылықты мекен-жайыңызды айту арқылы немесе Kaspi.kz және Halyk қосымшаларынан да алуға болады.

Сайлаушылар тізімінде менің мекен-жайым дұрыс көрсетілмеген болса. Егер бұл менің қателігім болмаса, дауыс беру құқығымнан айыра ала ма?

Ешқандай жағдайда! Мұндай қателікті комиссияның өзі түзетуі керек, онда сіз міндетті түрде хабарласуыңыз керек. Егер қателік дауыс беру күнінедейін анықталса – Сіздің өтінішіңіз бір тәулік ішінде, егер қателік дауыс беру күні анықталса – 2 сағат ішінде (бірақ, дауыс беру уақыты аяқталғанға дейін) қаралуы керек. Қателік анықталғаннан кейін түзету дереу енгізіледі. Егер комиссия Сіздің өтінішіңізді қанағаттандырудан бас тартса, жоғары тұрған комиссияға өз бетінше немесе учаскедегі бақылаушылармен бірге шағым жасау қажет.

Егер басқа қалаға тұрақты тұруға көшсем, бірақ, әлі дауыс бермеген болсам, не істеу керек?

Сайлаушылар тізіміне белсенді сайлау құқығы бар Қазақстан Республикасының барлық азаматтары енгізіледі. Сайлаушылар тізімімен дауыс беру күніне 10 күн қалғанда, тұрғылықты жері бойынша өзінің учаскелік сайлау комиссиясында танысуға болады. Егер сайлаушы өзін жаңа тұрғылықты жері бойынша сайлаушылар тізімінен таба алмаса, онда ол сайлау комиссиясының учаскесінесайлаушылар тізіміне енгізу туралы өтінішпен жүгіне алады.

Егер сайлаушы тек дауыс беру күні 18 жасқа толса, олар дауыс бере ала ма?

Дауыс беру күні 18 жасқа толған сайлаушы сайлауда дауыс беруге құқылы.

Егер сайлаушы қандай да бір себептермен сайлаушылар тізіміне енгізілмесе, онда комиссия белсенді  сайлау құқығы бар тұрғылықты жері бойынша тіркелген сайлаушыны сайлаушылар тізіміне енгізу туралы дереу шешім қабылдайды.

Қандай жағдайларда мен сайлау комиссиясының мүшесін үйге портативті дауыс беру жәшігімен шақыруға құқығым бар?

Егер сізде сайлау күні бөлімшеге келе алмауыңыздың жақсы себебі болса. Жалпы тәжірибе бойынша бұларға, ең алдымен, ауру жатады. Учаскелік сайлау комиссиясы жазбаша өтініш бойынша сайлаушылардың тұрған жеріндедауыс беруді ұйымдастырады. Сайлаушының хаты дауыс беру күні жергілікті уақыт бойынша он екі сағаттан кешіктірілмей берілуі керек.

Сайлау учаскесінде көру қабілеті нашар адам немесе ампутатор сияқты мүгедекке бюллетень толтыруға көмектесе аламын ба?

Сіз бюллетеньдерді өз бетінше толтыра алмайтын адамдарға (сайлаушыларға) көмектесе аласыз, егер ол сізге сенсе және дауыс бергеннен кейін сіздің фамилияңыз бюллетень алу үшін сайлаушы қолының жанында сайлаушылар тізіміне енгізіледі.

Бұл жағдайда сіз:

1) сайлау комиссиясының мүшесі;

2) жергілікті өкілді немесе атқарушы органның лауазымды адамы;

3) кандидаттың сенім білдірілген адамы;

4) журналистерге – бұқаралық ақпарат құралдарының өкілі;

5) тіркелген байқаушының қатысуымен жүзеге асырылады тиісті сайлау комиссиясында болмауыңыз керек.

Үміткерлер туралы сенімді ақпаратты қайдан табуға болады?

Кандидаттартуралыобъективті, құжатталған және тексерілген ақпаратты Сіз учаскелік сайлау комиссиясының ақпараттық стендінен көре аласыз. Сонымен қатар, Сіз бұл ақпаратты тиісті сайлау комиссиясының Интернет желісіндегі ресми сайтынан біле аласыз.

Мен басқа бөлімшеде дауыс бере аламын ба?

Иә. Егер сіз сайлау күні басқа елді мекенде болуды жоспарласаңыз, онда Сізге алдын ала, 2022 жылғы 19 қарашада сағат 18.00-ге дейін сайлау учаскесіне хабарласып, дауыс беру құқығына сырттай куәлік алу қажет. Осы құжатпен сіз басқа елді мекенде дауыс бере аласыз. Сонымен қатар, бір елді мекен шегінде басқа учаскеде дауыс беруге болмайды.

Мен шетелдемін. Сайлауда қалай дауыс беремін?

Дауыс беру үшін Сіз тұрған шет мемлекеттегі сайлау комиссиясының учаскесіне жүгінуіңіз керек. Учаскелердің мекенжайларын  ҚР СІМ  сайтынан табуға болады. Өзімен бірге Қазақстан Республикасы азаматының жарамды паспорты болуы қажет.

Жүргізуші куәлігі бойынша дауыс беру бюллетеньдерін ала аламын ба?

Жоқ. Қазақстан Республикасының азаматтары ғана дауыс бере алатындығын ескере отырып, дауыс беру құқығын беретін құжат Қазақстан Республикасы азаматының жеке куәліг іболып табылады. Заңға тәуелді актіде түпнұсқа жеке куәлікті ауыстыра алатын цифрлық құжат жеке куәлігі көзделген. Бұл жағдайда сіз EGOV mobile, Kaspi.kz және Halyk қосымшаларында цифрлық жеке куәлікті көрсете аласыз.

Бюллетеньді қалай алып жүруге болады? Оны бөтен адамдарға көрсетуге бола ма?

Заң сайлаушының бюллетеньді кабинадан дауыс беру жәшігіне қалай апаруы керектігін реттемейді. Алайда, екі тармақты ұмытпауымыз керек. Біріншіден, Қазақстан Республикасында дауыс беру құпия болып табылады. Бұл сізден толтырылған бюллетеньді көрсетуді талап етуге ешкімнің құқығы жоқ дегенді білдіреді. Егер кімде-кім бұл тыйымды бұзса, ол жауап қатартылуы мүмкін. Екіншіден, дауыс беру күні сайлау алдындағы үгіт-насихатқа тыйым салынады, оның нысандарының бірі кандидаттардың қайсысы үшін дауыс бергеніңіз туралы хабарламаны қоса алғанда, сайлаушының қалауын білдіру болып табылады. Демек, толтырылған бюллетеньді көрсету сайлау науқаны ретінде қарастырылуы мүмкін. Бұл үшін Сіз әкімшілік жауапкершілікке тартыла аласыз. Сондықтан толтырылған бюллетеньді ешкімге көрсетуге болмайды, ол үшін бүктеп, бүктелген күйде алып жүру жақсы.

Сайлаушы сайлау учаскесіндегі бұзушылықтар туралы кімге хабарлай алады?

Ресми жолмен жүріп, Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясына немесе аумақтық сайлау комиссиясына, сондай-ақ құқық қорғау органдарына (бірінші кезекте -прокуратураға) шағым жазуға болады.

Менің фамилиям дауыс беру тізімінде болған жоқ, бірақ мен мұнда ұзақ уақыт тұрсам да, тізімге қосымша енгізілмеді. Бұл заңды ма? Мен қалай дауыс беремін?

Сайлау учаскесінің аумағында Сіздің тұрғылықты жеріңіздің (тіркелуіңіздің) болу фактісін растайтын құжат (паспорт немесе оны алмастыратын құжат) болған кезде сайлаушының сайлаушылар тізіміне енгізіледі. Егер сіздің құжатыңызда сайлау учаскесінің аумағында тұру фактісі расталмаса, онда сізді сайлаушылар тізіміне енгізуге құқығы жоқ. Дауыс беру үшін учаскелік комиссияға негізделген мәлімдеме жазу керек. Сіз сондай-ақ жоғары тұрған сайлау комиссиясына жүгіне аласыз.

Дауыс  беру  үшін екі адам бір кабинаға кіруге бола ма?

Мүмкін емес. Заң бойынша дауыс беру құпия болуы керек. Бұл дегеніміз, ешкім, тіпті жұбайы немесе жақын досы да толтырылған сайлаушылар бюллетенін көрмеуі керек. Алайда, бұл ережеде жалғыз ерекшелік бар: егер сайлаушының бюллетеньді өз бетінше толтыруға мүмкіндігі болмаса (әдетте, бұл қарт адамдар, көру қабілеті нашар адамдар), ол басқа сайлаушының көмегін пайдалануға құқылы:

1) сайлау комиссиясының мүшелерін;

2) жергілікті өкілді немесе атқарушы органның лауазымды адамдарын;

3) кандидаттың сенім білдірілген адамдарын;

4) журналист – бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерін;

5) тиісті сайлау комиссиясында тіркелген байқаушыларын қоспағанда.